DHALOOTI GUMAA” HUNDEE GADI DHAABEERA

SEENAA  Y.G (2005)

Har’aa Gootummaan Biyya keessatti argaa fi dhaga’aa jirru, akka sabaatti itti boonna. Gammachuun nu mirqaansaa jira.Dhiigni wareegamtootaa bilaashatti akka hin hafnee nu abdachiisa. Qabsaa’oonni Umurii isaanii guutuu saba kanaaf of kennan keessi isaanii boqonnaa argachuun haqa. Dadhabbiin isaanii sadarkaa kanarra ga’uutti ni gammadu. Dhalooti qabsoo kana dhaalaa jirus, rakkoo hedduu keessa dabranii har’arra ga’utti hamilee guddaa keessa jiru. Gumaa ka nu baasuu kumaa kitilaan horachuu keenyatti , abdiin guutameerra. Qabsoo akka nama tokkotti gaggeeffamaa jiru kanarra ga’uuf, wareegama waa hundaa itti baafneerra. Akka sabaatti, Har’arra dhaabbannee hegaree keenya wayita tilmaamnuu, hegareen keenya shakkii tokko malee harka keenya jiraachuu ifatti mirkaneeffanna. Waan barbaannee yeroo barbaanneetti raawwachuu akka dandeenyu dhugeeffanna. Kana tikifannee isa caalutti tarkaanfachuun ammoo murtee keenyadha.

Qabsoon gaggeeffachaa jirru sadarkaa irra ga’ee beekuuf, xiinxalaa ykn beektoota barbaachaa hin dhaqinuu. Yeroon isaa dabreera. Dhala Oromoo hundatu deebii itti kennuu danda’aa.kana ibsuuf karaa walitti hin dhiphifnuu. Nuuti Gootoonni waan hojjatan qofa dubbachuuf wayita sardamnutti Ijoolleen Qubee Lubbuu nu wareeguuf wal danquu qalbifachuu nu feesisa. Dhaloota gonkumaa Imaanaa abbootii isaa hin sharfnee ijaaree jiraachuu ijaan argaa jirra. Qabsoon har’aa sadarkaa sabaatti gaggeeffamaa jiru, addatti bara 2000 irraa kaasee haalaan jabaachaa dhufee, dhaloota hin boorofnee dhalchee jira. yoo xiqqaatee labsii yeroo gabaabaadhaan, ykn waamicha yeroo gabaabaadhaan kaayyoo tokkof hiriirsuu fi Hogganamuu irra geenyee jirra. Kanarra ga’uuf adeemsa dheeraa deemamee jira. Ilmaan Oromoo qaqqaalii itti dhabneerra. Qabeenyaa fi beekumsa akkasumas, humna dhala Oromoo itti dhabneerra. Kanaaf kabajaa qabnaa. Kanaaf waan bubuutuu irra , waan gurguddaa faarsuu jaalanna.

Qabsoo keessatti bu’aa ba’ii hedduutu jira. Bu’aa ba’ii kana dandamatanii Qabsoo kana asiin ga’uun waan laafaa miti. Qabsoo keessatti Ummata Ijaaruun bakka ol aanaa qaba. Humna ummataa qopheessuun murteessaadhaa. Oromoon har’aa kana mirkaneeffatee jira. Dhalootaa fi saba diinaaf duubatti hin jennee ummachuuf yeroo gaafata. Kanas Oromoon sadarkaa dhumaarra ga’eera. Ilmaan Oromoo dachee kana irra jiran , kanneen diina jala jiran dabalatee, Oromoon mirgi isaa sarbamee jiraachuu irratti waliif galu. Irra jireessi ammoo mirga Oromoon sarbamee kana waan barbaachisu kafalee deeffachuuf kunoo murannoon hiriiree jiraachuu Biyya keessaa mirkanaa’ee jira. Biyya keessatti kaabaa kibba, bahaa dhihaatti dhaamsi waliif dabree gootummaan raawwatamaa jiru, Qabsoon boqonnaa haaraatti ce’ee, Injifannootti dhihaachaa jiraachuu nu mirkaneessa.

Oromoon har’aa tokkummaa dhabnee jedhee of hin qeequ. Hin gaabbu. Humna wal hin buusuu. Kana irra aannee, irra jireessa Ummata keenyaa waamicha ifaan hiriirsuu dandeenye jirra. Deebiin argatamee kun ammo Tokkummaa nuuti hawwiinu dhugoomuu mirkaneessa. Oromoon Biyya Aabbaa isaa irratti falmachaa jira. Biyya biraa deemee bilisa of hin baasuu. Kanaaf kan ofirraa kaasuu ykn ofirraa baasuu diina qofaadhaa. Kana ega raawwatee booda Biyya isaa irratti bilisummaa isaa labsata. Seeraa fi heera isaa deeffata. Ofiin of Bulcha. Akka ammaa argaa jirrutti OPDO FI AGAAZII ari’ee Bilisummaa isaa labsata. Qabeenyaa isaa irratti abbummaa waan qabuuf barbaade cufee , barbaaduu banee abbummaa isaa ittin ibsata. Qabeenyaa keenya irratti nuutu abbaadhaa. Manakoo cufachuu fi dhiisuun mirgaa fi dirqama kiyya. Beela’uu fi dheebochuu of irratti murteessee Bilisummaa kiyya deeffachuuf murachuun mirga kiyya malee, abbaan fedhee dhuftee kan nurratti ajajju miti. Kanatu biyya keessatti dhugoomaa  jira. Qabeenyaa keenya cufuun ykn dhaabuun mirga keenya akkuma ta’ee, banuufis mirga guutuu akka itti qabnuu, hubachiisuun  hojii nu eeggatuudhaa.Qabsoo keessatti jarjartiin haalaan hamtuudhaa. Naamuusa har’aa arginuu kanaan masakamanii waa hundaa diina hubachiisaa deemanii tarkaanfii isa dhumaaf of qopheessuun haalaan barbaachisaadhaa. Yeroo hundaa karaa wareegama ol aanaa nu hin kafalsiifnee filannee deemuun hedduu barbaachisaadhaa. Wayyaanee caalaatti waan saaxilutti afeeraa, injifannoo galmeesisaa deemuun gootummaadhaa.

Har’aa hidhaa fi ajjeechaan qaama nuuf ta’ee itti seenerra. Kaleessa ammo akkas hin turre. Dhalootaa fi saba akkasii ijaaruu irratti yeroon fudhatamee waan taphaa mitii. Ifaajjii qabaatuus milkaa’eera. Ummati keenya sadarkaa amma irra jiru irraa duubatti akka hin deebinee tikifachuun  hedduu barbaachisaadhaa. Har’aa diinatu dhiphataa jira malee Oromoo miti. Wayyaaneen humna qofaan jirtii. Siyaasaan fixattee jirti. Humna kana humnumaan irra aanna. Humna kana ummachuuf ammoo adeemsi fagoon deemamee milkaa’aa jira. Ummata waliif birmatu ijaaruun yeroo fudhateera. Durumaanu kan wayyaanee irraa fagoo jiru mitii, kan wayyaaneetti dhihoo jiru iyyuu haala jiru hubateera. Wareegamaa fi sochiin keenya gama kamiinuu fi qaama kamiinuu fudhatama argateera. Gabrummaa jala jiraachuun keenya mirkanaa’ee jira. Gabrummaa kana jalaa ba’uuf sochiin goonu hundumtuu kabajaa qabaata malee shororkeessaa nu hin jechiisiisu.

Dhalooti haaraan gama kamiinu haa ta’uu, yeroo barbaadeetti waan barbaade gochuun ifa ta’eera. Ummati yeroo barbaanneetti nu waliin dhaabbachuu akka danda’uu mirkaneffanneerra. Ummati Oromoo Mirga abbaa Biyyummaaf qabsoo hadhooftuu sa’aatii dhumaattillee kan duuba hin deebinee ta’uun mirkanaa’eera. Kun injifannoo guddaadhaa. Dhalooti Gumaa Ummata isaaf ba’uu kanatti ni jajjabaata. Saboonni biraa akka nu waliin dhaabbatan jalqabbii argaa jirra. Shirri wayyaanee saboota biraa nutti kaasuu fashaleera. Saboonni aantummaa isaanii nu ibsan ni caalu.

Har’aa tilmaamaan dubbachaa hin jirru. bakka ga’uu qabnurra geenyee jirra. Kan itti aanuu ammo qaamuuma isa ilaallatuutu sagantaa baasa. Sochiin Ummataa garuu sochii itti aanuuf isa hundee akka ta’ee beekuutu barbaachisa. Kaleessa isa diina waliin dhaabbatee karaa irraa maqisuuf murtee tokko hin qabnuu ture. Har’aa garuu sanarra dabarree kan obboleessa isaaf hin taanee Oromoof hin ta’uu jennee adabaa jirra. Kunimmoo bal’inaan itti fufuuf jira. Diinaan adeemsa keenya hubachiisaa deemuun kaleessa maaliif guyyaa tokkotti hin haxaanuu jennee qophii malee akka dubbannu nu akeekeera. Diina gara itti haxaa’anuu beeku barbaachisa. Har’aa waan dursa kennamuufii qabuuf dursa kennu irratti wal dhaga’uu keenyatti  ykn waliif gallee dhaabbachuu keenya nama boonsa. Qabsoo keessatti wanti hundii duubaa fi dura qabdii. Ummata qaamaa qalbiin hin qophofnee ykn dhiiguma arguu rifatu qabattee lolatti seenuun dansaa miti. Ummata qabsoo wareegama barbaadu irratti waliin hin dhaabbannee qabattee qabsoo dhumaatti seenuun kufaatii hordofsiisa.  Beektoota baayyee qabanaa jennee,  waan xumura ta’uu jalqabarra ta’ee malee yoo jennee badii keessaa hin baanee hordofsiisa. Ummata qawwee argee hin beekneetti ykn gadi ba’ee sirna isa hacuucuu balaaleffachuu sodaatu keessa taatee lola bane malee yoo jettee ummata ficcisiifta. humna umurii isaa guutuu hidhannoon socha’uu fi ummata qawwee har’aa qabatee itti bobbaasuun injifachuuf miti. Hawaasa addatti dhaloota qalbii tokko keessa jiru osoo hin ijaariin lollee malee jechuun kasaaraa isaatu caalaa. Kanaaf har’aa gama hundaan Tumsi waliif taasifamaa jiru, gadi fageenyaan kan irratti hojjatamaa ture ta’uu beekuutu barbaachisa.

Kanaaf Ilmaan Oromoo Biyya keessaa fi ala jiru waan kana hubatee ijaarsa isaa bifa adda addaan itti fufu akka qabuu waliif dhaamuun barbaachisaadhaa. Hundumtuu ga’ee isaa bakka jirutti ba’uuf of haa qopheessu. Humna Ummataa uamamee keessa kan hin jirre, humna kana jiraachisuuf waan barbaachisu gochuuf of ijaaruu qaba.

Wareegama Biyya keessaa kafalamaa jiru irratti dantaa ofii gaggeeffachuuf yaaluun salphina ofii argisiisa. Waan hin beekneetti ykn waan ta’uuf jiru osoo hin hubannee, waa butachuuf jedhamee adeemsi taasifamu waa hedduu akka nu dhabsiisuu beekuu barbaachisa. gam hundaan , adeemsa walii galaa irratti hirkifannee deemuu akka qabnuu beekuun qabnaa. Wayyaaneen waan gaggeeffamaa jiru kana hidda isaa argachuuf haalaan ifaajjaa jirti. Goknumaa bira hin geessu. Garuu sochiilee kana waan gufachiisuu danda’aan irraa of qusachuun , waan gaggeeffamu kun  akka milkaa’uuf gumaachuu ta’uu haa hubannu. Dhaloota Gumaaf muratee kana milkeessuuf malee gufachiisuuf kan socha’uu diinuma . Dhaloota Gumaa kana kunuunsuun haalaan barbaachisaadhaa. Qabsaa’oota halkanii fi guyyaa ifaajjanii waan kana asi baasaniif gama hundaan gargaarsa gochuun murteessaadhaa.

Marsaa 3ffaan kun yeroosaatti  4ffaa dhalchuun waan hin oollee. Guyyuu garaa jabaachaa deemna. Murannoon keenya dabalaa deema. Gootummaan keenyas akkasuma. Beela’uu fi dheebochuun, rakkachuu fi miidhamuun qaama nu ta’uu qabdii. Gonkumaa karaa eegallee irraa hin deebinuu. Saba keenya guutummaatti qabsoo kana keessatti hirmaachisanii, Qabsoo Ummata Oromootti dhageetti horuun ammallee itti fufa. Hundumtuu qe’ee isaa qulqulleeffachuun isa xumuraa ta’uu malaa of onneechiisaa. Daangaarraa gara gidduu galeessaatti, ykn gudduu galeessarraa gara Daangaatti diina furgaasuun , hammeenyu diinaa irratti hundaa’aa qaamaa qalbii itti qophaa’aa.

Magaalaa fi baadiyyaatti gammachuu hin qabnuu beeksifadhaa. Diinaa fi bitamtootaa gandaa fi bakkuma jirtanitti murannoo keessan bifa adda addaan itti mul’isaa. Sochii Ummata keenyaa kan deeggaree fi kabajee kabajaa tikisaa. Gargaaraallee. Galateeffadhaa. Murtee keenyaaf kabaja kan qabuu kabajaa. Isa didee garuu boqonnaa dhawwaa. Karaa isaa itti argisiisaa. Jarjarree waan aariin raawwannu haalaan nu miidhaa of eeggadhaa. Biyya keenya irratti of kabachiisuun kabajaadhaanii. Isa kabajaa wallaalee yerooma itti eegaa .”DHALOOTI GUMAA ” dhaloota aarii fi jarjartiin socha’uu miti.waan harka keenya keessa jiruun qabsoo keenya finiinsina. QABSOO UMMATAA WALII GALAAF ADEEMSA KEENYA HAA JABEEFFANNU !!! WAAN DURA RAAWWACHUU YKN UMMACHUU QABNUU HAA RAAWWANNU.

HORAA BULAA !!!

DHUKAASNII ELEMOO…QEERROO HIN HANQATU!

SEENAA  Y.G (2005) kutaa 3ffaa

Har’aa, Dhimma Qabsoo keenya irratti kaa dubbachuu qabnuu , yaada tokko qofa. Qabsoo biyya  keessaa wayyaanee hudhee qabee jiruu fi guyyu jabaachaa jiru keessatti qooda nurraa eegamuu akkamiin jabeesinaa ? inni alaas sagalee biyya keessaa dhaga’amuu akkamiin addunyaa dhageesifnaa ? Darbees qabsoo kana keessatti akkamiin qaamaa qalbii gumaacha keenya  hojiin argisiifnaa jennee  akka dhuunfaattis ta’ee garetti, dabrees akka sabaatti wal gaafannee seenaa keenya tolchuu qofaadhaa.  Bilisummaan Oromoo kan hin hafnee ta’uu wareegama Ilmaan Oromoon mirkanaa’ee jira. Har’a yerootti waamichaan wal sardinuu miti. Inni Biyya alaa jiru waan irraa eegamuu hundaa raawwachuun dirqama. Inni biyya keessaa sochii jiru caalaatti jabeessuuf karaa isaaf danda’amee hundaan qabsoo kanaaf tinnisuu gaafata. 

Dhalli Oromoo hololaan jeeqamuu fi sodaachuu, akkasumas yaadda’uu keessaa ba’ee, waan gochuu qabu hundaa raawwachuuf gama hundaan of qopheessuu qaba. Qabsoo Biyya keessaa gama hundaan finiinaa jiru, carraa Oromoo boriif ykn hegaree Oromoof murteessaadhaa. Waan amma jiru irraa dubatti deebinaan, barabaraanu lafaa hin kaanu. Wareegama Ulfaataa yoo nu gaafatellee kafallee keessa dabruun dirqama. Kana booda wareegama hegaree keenyaaf baafnuutuu, isa dubatti deebinee kafallurraa xiqqaata. Kanaaf , dhalli Oromoo waan hegaree Oromoof barbaachisu ajaja tokkollee osoo hin eeganee raawwachuuf of qopheessuun barbaachisaadhaa.

Har’a warra haqa qabnuu osoo hin taanee basaastotatu hegaree isaaniif yaadda’uu qaba. Bakki har’a irra jirru hedduu amansiisaa fi duubatti kan hin daabineedha. Kana eenyullee amanee itti seenuu qaba. Wayyaaneef obsii fi yeroon kennamee daangaa isaa dabree, ofiin dubbachuu eegaleera. Gola wayyaanee kamuu keessa ni jirra.

Qindoominni qabsoo biyya keessaa wayyaanee human buusisee jira. Ummata kana duubatti deebisuun akka hin danda’amnee wayyaanee dura addunyaan hubattee furmaata hatattamaa waan jedhan eegalanii jiru. Wareegamni gootoonni keenya bifa hundaan baasaa jiran, wayyaanee qawween amantu boquu cabsisiisaa jira. Humnaan ummata Oromoo dura dhaabbachuun hegaree keenyaaf hin toluu jedhanii bakka lamaa fi saditti qoodamanii sababaa adda addaan wal hidhaa jiru. Haala walii gala ijaan daawwachaa jirru waliin of qopheessuu fi hojii keenya hegaree illee daballee waliin hojjachuun hedduu hedduu barbaachisaadhaa.

1. Ilamaan Oromoo Biyya keessaa fi ala jiran, dirree siyaasaa irratti wal falmuu dhiisanii, qaama siyaasaa hundaaf abboomamuun barbaachisaadhaa. Hangamuu wal irraa fagaatanii jiran, waan gochuuf yaadan waliin mari’achuun hedduu barbaachisaadhaa. Waan wal gufachiisuu irraa of qusachuun, wareegama biyya keessaa kafalamaa jiruuf kabajaa qabaachuu ta’uu mirkaneessuudhaa.

2. Akka beekumsaa fi dandeettitti gurmaa’anii waan gumaachuu barbaadan, Qabsaa’oota dhugaan qabsoo kana gaggeessaa jiran fi qaamoota siyaasaan mari’achaa waliin tarkaanfachuun murteessaadhaa.

3. Abbootiin seeraa fi dhaabbileen mirga dhala namaa adda addaa, falmaa dirree mana murtii addunyaa fi biyya keessaa, akkasumas, falmaa seeraa Oromoon boruu gaggeeffatuuf qaamoota siyaasaan waliin mari’atanii qophii bal’aa gochuu isaan barbaachisa.

4. Beektoota, xinxaltoota, akitivistoonni kkf hundi fiigicha dhuunfaa fi nam-tokkee irraa dhaabbatanii sagantaa siyaasaa walii gala gaggeeffamaa jiru keessatti hammatamanii sochii isaanii bu’aa Oromoo irratti qindeeffachuu qabu.

5. Miidiyaaleen hundinuu galii qabsoo Oromoo shaffisaan tarkaanfataa jiruuf dursa kennanii akksumas, dhaabbilee siyaasaa sagantaa walii galaan gaggeeffamaa jiru waliin hidhata godhatanii haala hojiilee diina irratti hojjataman haala gidduu galeessummaa eeggateen gaggeeffachuun dirqama taati. Odeeffannoo walii laachuu fi quba wal qabsiisuuf adeemsa miidiyaa keenyaa gama tokkotti lucceesinee qabsoo biyya keessaaf dursa kenninee hojjachuu fi qindeeffachuu gaafata.

6. Ilmaan Oromoo qabsoo gaggeeffamu keessatti qooda yoon fudhee bu’aan buusa ykn qabsoo kanatti yoon deebi’ee gumaacha olaanaan gumaacha jedhee kan itti amanuu hundaa ifatti qaamoota isaan ilaallatuun mari’atanii, qabsoo daa’immanii fi maanguddoon gootummaan wareegama itti baasaa jiranitti kabajaa horuuf haa hojjannu.

7. Dhalli Oromoo hundi haxxummaa barachuu qaba. Iccitii eeguu fi human ofii golguuf, gama hundaan wali jaarree humna waliif ta’uuf halkanii guyyaa hojjachuu nu barbaachisa.

8. Sochiin Biyya keessaa kana caalaa hammaachaa fi ulfaachaa deemuun waan hin hafnee. Kanaaf gamanumaa gama hundaan of qopheessuu barbaachisaadhaa

9. Qabsoo walii galaa waan hin hafnee. Sochii kana keessa garuu dogoggorri bifa kamiituu akka hin jiraanneef, sochii miiraan guutamanii gaggeessan irraa of qusachuu.

10. Humnaan jabaachaa dhufuun keenya diina abdii kutannaatti ceesisuu danda’aa. Abdii kutannaa booda saboota nutti kaasuu fi shira hojjachuun itti fufu mala. Kanaaf xiyyeeffannaa keenya adda baafannee hanga dhumaatti, humna rukuchuu qabnuu balleessuudhaa. Shiraa fi dabnii saboota bicuu jiraachuu mala. Haata’uuti, isaaniin dadhabsuun mootumicha kuffisuu hin taatuu. Sirnicha kaasuuf, hidduuma sirnichaa ciruutu furmaata.

11. Hojjattoonni fi abbootiin qabeenyaa qaamaa qalbiin qophaa’uun dansaadhaa. Sa’aatii dhumaa irratti maal gochuu akka qaban akka dansaatti beeku qabu. Qabeenyaa ykn yoon midaakaa dhabee jedhanii moggaa dhaabbatanii ilaaluun wal taajjabbii boriif akka teessu bekuu qaban.

Walumaa galatti karaa nuti eegallee jirru, xumura irra ga’uu mul’isaa jira. Miidhaan wayyaanee ummata keenya guutummaatti kaasuuf foolachaa jira. Sochii kanatti ka nu galchuu badima diinaati. Filannoo biraa hin qabnu. Sochii kanatti seennaan ammo galii keenya mirkaneeffachuu qabnaa malee, dogoggorri umamee, warra kolfaa taanee, diinni akka nurratti sirbituu taasisuun fafa. Wayyaanee Ihaadeeg gonkumaa sadarkaa of amanurra hin jiru. Miidiyaan of mookisaa jiru. Nuutu isaan irra jabaataa jira. Isaan akka siyaasaatti ol ba’anii gadi deebi’aa jiru. Nuuti ammo ol ka’aa jirra. Kanaaf bakka yaadinee malee duubatti hin deebinu. Dheekkamsi keenya wayyaaneef ga’aadhaa haa jabaannu.

Waan qabsoo keenya laaffisan hundaa irraa of haa qusannu. Gama hundaan itti gaafatamummaan nutti haa dhaga’amuu. Kanaaf qabsoo Oromoo Gootoota Oromoon gaggeeffamaa jiru cinaa dhaabbattee, bilisummaa kee dhadhamtee mi’eeffachuuf of qopheessi. Dhimma kee ofiin raawwadhuu. Waan maraa manatti hin dheeggatiin. Seenaa ijoollee keef himtuu hojjadhuu. Yeroo isaatuu ga’aa jiraa, kanaafan DHUKAASII ELEMOO QEERROO HIN HAQATUU JEDHEE! Dhugaan dubbachaan jira. Sochiin kun ka warra muratootii. Kan warra umurii guutuu qabsichatti cichanii dhaloota haaraa Qeerroo, Qarree, jajjabee, Qeerreensoo, human furgaatuu, qabbaneessituu, Ibsituu, finciltuu,kkf jedhanii dhaloota akka sibiilaa gadi dhaabaniiti. Hin socha’u! Hin daddaaqamuu? Boodatti hin deebi’uu! Hin laafatuu!! Abdan hin dhaabbatu! Hanga ijikee agartuu qofaa hin yaadiin! waan ta’uuf jiru gonkumaa sammuukeen kan tilmaamtuu  mitii. Ceephuu hegaree har’aa buufadhuu sochii finiinu keessatti of bobbaasii.

Horaa bulaa!